Pochodzenie i historia maku

Mak oleisty (Papaver somniferum L.) należy do najstarszych roślin uprawnych znanych człowiekowi (Bernáth 1998, Duke 1973, Mărculescu i Bobit 2001). Jedną z hipotez jest, że Papaver somniferum L. wywodzi się z dziko rosnącego w rejonie śródziemnomorskim gatunku Papaver setigerum.

Za centrum pochodzenia maku uważa się zachodnią Azję. Najstarsze udokumentowane ślady maku w Europie pochodzą z okresu neolitu, o czym świadczą znalezione w rejonie Alp nasiona i makówki (Muśnicki 2003, Kohout 2007).

Według Griffitha (1993) 4 tys. lat p.n.e. mak uprawiali Summerowie. Z tej epoki pochodzi też pierwsza wzmianka o stosowaniu soku z makówek. Mak nazywany był przez Summerów „Hul Gil” – kwiatem radości.

Starożytni Egipcjanie z XVIII dynastii (panującej w latach w latach 1550-1292 p.n.e.) używali pojemników w kształcie makówek. W Turcji mak jest tradycyjną rośliną od 3 000 r. p.n.e., a miasta Konya i Afyon w centralnej Anatolii (centralna Turcja) zostały nawet nazwane po maku. „Afyon” w języku tureckim oznacza „opium”.

W IX w. p.n.e. wzmianka o maku pojawiła się w opowieści o Helenie Trojańskiej z Iliady i Odysei Homera. Makowe opium służyło tam jako środek do łagodzenia bólu i rozmaitych dolegliwości. Starożytna Grecja znana była z upraw maku – od około 600 r. p.n.e. – mak opisywany był w wielu utworach poetyckich. Makówki są obecne m.in. w mitologii greckiej – jako symbol boga snu Hypnose i jego brata Tanatosa – boga śmierci. Z kolei Morfeusz, bóg marzeń sennych, syn Hypnose,  przedstawiany jest w wieńcu z maków/makówek. Według legendy, mak podarowała ludziom bogini Demeter.

Współczesne greckie miasto Sikon, w XVIII w. p.n.e. nazywane było Makon, czyli miastem maku.

W średniowiecznej Europie mak uprawiany był jako roślina ozdobna. Doceniono również jego walory kulinarne. Podobnie jak rośliny okopowe, uprawiany był na żyznych glebach strukturalnych i nawożony obornikiem. Konieczne były szerokie grządki, około 45 cm szerokości, pojedynkowanie (przerzedzanie) roślin, radłowanie, a następnie ręczne żniwa i tłoczenie pociętych makówek.

W ten sposób mak przetrwał w ogrodach do około 1990 roku. Od początku XXI wieku ogrodowe uprawy maku są rzadkością.