Morfologia i odmiany maku

Mak jest w przewadze rośliną autogamiczną. Rośliny tworzą korzeń palowy (sięgający na głębokość 150 cm) i korzenie boczne. Łodyga jest wyprostowana, do 160 cm wysokości, z rozgałęzieniami. Łodygę pokrywa nalot woskowy i szczecinkowate włoski.

Każdy pęd maku jest zakończony pąkiem kwiatowym. Kwiaty są duże, o barwie uzależnionej od odmiany: białej, różowej, fioletowej lub czerwonej. Płatki kwiatów mogą być całobrzegie lub postrzępione.

Maki spożywcze z grupy maków oleistych wytwarzają nasiona barwy białej, żółtej, ochry, różowej, czerwonej, brązowej, srebrnej lub szarej, najczęstsze są jednak ziarna niebieskie, które mają charakterystyczny „makowy” smak i zapach.

Owoce maku to torebki (makówka) o zróżnicowanych kształtach, od owalnych przez kuliste do stożkowych. Po opróżnieniu torebek powstaje makowina. Cechy maku, w tym kształt makówki, są determinowane genetycznie. Wpływ na ich kształtowanie mają również warunki środowiskowe i agrotechniczne.

Należy wyróżnić dwa typy użytkowe maku: odmiany dostosowane do produkcji opium z makówek oraz odmiany niskomorfinowe uprawiane dla otrzymania nasion.

Podstawowymi produktami uzyskiwanymi z roślin maku w Polsce są nasiona wykorzystywane w przemyśle piekarniczym i cukierniczym. Wysoka zawartość oleju w nasionach jest wynikiem prac hodowlanych nad ulepszeniem roślin, prowadzonych w latach 1950-1975. Ze względu na zawartość tłuszczu (40-48%) nasiona mogą być surowcem do produkcji oleju makowego, który jest bardzo wartościowy6m produktem spożywczym, o bardzo korzystnych cechach organoleptycznych (smak, zapach, barwa) lub może mieć zastosowanie w przemyśle chemicznym do produkcji farb artystycznych (Appelqvist 1963, Szymanowska i in. 2000).

Puste torebki (makowiny) są surowcem do pozyskiwania morfiny – głównego alkaloidu maku, który ze względu na swoje właściwości przeciwbólowe, rozkurczowe i narkotyczne znajduje zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym (Duke 1973, Nemeth i in. 2002).

Źródło: M. Ogrodowczyk, M. Walkowiak 2011